Bazylika św. Piotra

Patrząc obecnie na Bazylikę św. Piotra trudno sobie wyobrazić jak to miejsce wyglądało w czasach antycznych. Ponad dwa tysiące lat temu miejsce to było pagórkowatym terenem pokrytym bujną roślinnością. Aż do roku 396 p.n.e. znajdował się we władaniu Etrusków, potem tereny te trafiły we władanie przejęli Rzymianie.  Mieszkańcy Rzymu nie kwapili się jednak z zabudową tego rejonu, dopiero Agrypina Starsza babka Nerona, uporządkowała ten teren zakładając w tym miejscu ogrody, w których spędzał wolny czas przyszły rzymski cesarz Neron.

W pierwszej połowie I w n.e. za panowania cesarza Kaliguli  w tym miejscu powstały zabudowania cyrku. Jak głosi tradycja w miejscu tym został ukrzyżowany głową w dół apostoł Piotr. Jego zwłoki złożono do grobu w nekropolii oddzielonej od cyrku drogą via Cornelia. Po śmierci cesarza cyrk zaczął popadać w ruinę.

W czasach Konstantyna Wielkiego postanowiono wybudować w tym miejscu bazylikę. Jej budowę rozpoczęto w roku 315. Położona ona była częściowo na nekropolii a częściowo na ruinach cyrku. W jej apsydzie umieszczono grób św. Piotra. Prace nad jej powstaniem trwały aż do 348 r n.e. a jej konsekracja odbyła się w 326 r za panowania papieża Sylwestra I. Pięcionawowa budowla mierzyła 119 długości i 32 m szerokości.

W obszernym atrium znajdowała się rzeźba szyszki pinii, którą obecnie możemy podziwiać na dziecińcu Muzeów Watykańskich. Obok bazyliki zbudowana zostały się dzwonnica. oraz dwie kaplice. Surowiec użyty do wykonania budowli pochodził z cyrku Kaliguli oraz nekropolii. Kilkaset lat później w czasach papieża Leona IV (847-855), w okół budowli wykonano mury obronne. Decyzję o tym podjęto po napaści arabskich piratów w 847 r n.e.

W XV wieku stan bazyliki nie był najlepszy. Pracę naprawcze prowadzone były w 1452 r na zlecenie papieża Mikołaja V  (1447-1455), jednakże jego śmierć wstrzymała je i dopiero dziesięć lat później w czasach pontyfikaty Pawła II, ale i one nie trwały długo. Dopiero papież Juliusz II (1503-1513) podjął się dzieła gruntownej odbudowy bazyliki. Zatrudnił w tym celu  Donato Bramante (1444-1514), który zaprojektował pięciokopułową budowlę opartą na greckim krzyżu, w którego narożach zaprojektował kaplice z wyrastającymi nad nimi wieżami.

Bramante zatrudnił 2500 robotników i przystąpił do rozbiórki katedry. 18 kwietnia 1506 roku położony został kamień węgielny pod budowę nowej bazyliki (obecnie w miejscu tym wznosi się pilaster św. Weroniki). Po śmierci Bramantego w 1514 r pracę zostały wstrzymane, kolejni architekci zgłaszali swoje pomysły a stan ten trwał aż do 1547 roku. Dopiero Paweł III (1534-1549), zdecydował się powierzyć pracę Michałowi Aniołowi Buonarrotiemu (1475-1564). Michał Anioł mieszkał w bazylice przez siedemnaście lat aż do czasu swojej śmierci w 1564 r. Mistrz zachował koncepcję Bramantego, jednak dokonał pewnych uproszczeń. Pogrubił również mury oraz filary pod centralną kopułą, które ukończenia już nie doczekał. Jego wizja została wcielona w życie przez ucznia Giacomo Barozziego da Vingola (1507-1573)

Paweł V pod podjął decyzję o dobudowie do kończonego właśnie kościoła centralnej trójnawowej części od jego frontu. Dzieła tego podjął się Carlo Moderna. Niestety pomysł okazał się niezbyt fortunny. Wysoka elewacja nowej części zasłoniła częściowo  bryłę pierwotnej wersji bazyliki jak również jej monumentalną kopułę. Próbował temu zaradzić Giovanni Lorenzo Bernini (1598-1680) jednak po nieudanej próbie dobudowy wież po obu stronach nowej fasady zrezygnował z tego pomysłu i w latach 1655-1667 stworzył widoczny obecnie przed Bazyliką św. Piotra plac. Eliptyczny plac został otoczony poczwórną kolumnadą, dzięki temu zabiegowi oglądający bazylikę miał okazję uczynić to z większej odległości, widząc ją w całej okazałości. Na środku placu umieszczony został potężny egipski obelisk oraz dwie fontanny. Konsekracja bazyliki nastąpiła 18 listopada 1626 roku z rąk  papieża Urbana VIII (1623-1644). Prace nad bazyliką trwały 176 lat podczas których na tronie papieskim zasiadło 18 papieży.

Zbliżając się do bazyliki możemy zobaczyć osiem potężnych kolumn. Pomiędzy nimi możemy zobaczyć wejścia do bazyliki a nieco wyżej pięć okien. Ze środkowego, kardynał protodiakon ogłasza nowinę dotyczącą wyboru nowego papieża. Czyni to łacińskimi słowami Habemus Papam, natomiast papieże udzielają z tego okna błogosławieństwa urbi at orbi. Tuż pod balkonem możemy zauważyć relif  (Ambrogio Buonvicino) przedstawiający Chrystusa, który wręcza klucze św. Piotrowi. Nad oknami bazyliki możemy natomiast zobaczyć napis

 W górnej części fasady zostały umieszczone dwa zegary pod, którymi w otworach okiennych widoczne są dzwony.

Najstarszy z nich pochodzi z 1288 r.  Największy natomiast waży 8 ton  (dzwon Św.Marka), a jego dźwięk obwieszcza śmierć lub wybór nowego papieża. Patrząc z poziomu Placu św. Piotra dostrzegamy również potężne figury umieszczone na zwieńczeniu fasady. Przedstawiają one Chrystusa w otoczeniu 12 apostołów. Figury te możemy również podziwiać z poziomu dachu podczas zwiedzania kopuły.  Wchodząc do bazyliki udajemy się do środka przez centralne drzwi. Co ciekawe pochodzą one ze starej bazyliki, a udekorowane zostały w latach 1439- 1445 reliefami przedstawiającymi Chrystusa, Maryję oraz sceny z ewangelii. Po stronie prawej możemy zobaczyć Porta Santa , czyli Święte Drzwi. Drzwi takie odnajdziemy we wszystkich bazylikach papieskich. Drzwi te są zamurowane a ich uroczyste otwarcie odbywa się raz na 25 lat podczas Wielkiego Jubileuszu.

Wchodząc do bazyliki zaraz po prawej stronie w pierwszej kaplicy – Capella della Pieta, za pancerną szybą, odnajdziemy słynną Pietę, Michała Anioła. Rzeźbę ukryto za szybą po tym jak w 21 maja 1972 r została uszkodzona przez szaleńca, który uderzając w nią młotem uszkodził jej twarz, odłupał nos oraz oderwał ramię. Aby doprowadzić rzeźbę do stanu sprzed zamachu poszukiwano jej wiernej kopii na podstawie, której można by odwzorować wygląd dzieła.

Taką rzeźbę odnaleziono w Polsce w kościele Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu. Na jej podstawie została zrekonstruowana twarz zniszczonego posągu Michała Anioła. Michał Anioł stworzył Pietę w wieku niecałych 25 lat, na podstawie kontraktu, który zakładał, że wykona ją w ciągu jednego roku i będzie ona najpiękniejszą rzeźbą w Rzymie. Praca została wykonana zgodnie z kontraktem a rzeźba do dzisiaj uznawana jest za jedną z najpiękniejszych. Pieta wzbudzała ogromny zachwyt. Warto przytoczyć tutaj anegdotę. Otóż pomimo wykonania tak wspaniałego dzieła nikt z oglądających go nie słyszał o młodym artyście i nie wiedział komu przypisać jej wykonanie. Pewnego dnia Michał Anioł usłyszał rozmowę, w której zachwyceni rzeźbą mężczyźni zastanawiali się kim może być jej twóca, oczywiście żaden z nich nie miał pojęcia, że był nim Michał Anioł. Zdenerwowany Michał Anioł zakradł się nocą do bazyliki i na szarfie przełożonej przez ramie Matki Boskiej wyrzeźbił napis „MICHEL ANGELUS BONAROTUS FLORENT FACIBAT”. Pieta w obecnym miejscu stoi dopiero od 1749 r.

W kaplicy warto również zwrócić uwagę na sklepienie kaplicy zdobione freskiem  „Triumf Krzyża” Giovanniego Lanfranco, obok odnajdziemy ogromny obraz przedstawiający Męczeństwo św. Sebastiana tuż pod nim grobowiec w którym spoczywa Jan Paweł II.

Wchodząc w głąb bazyliki widzimy monumentalny ołtarz pod ogromnym baldachimem. Ołtarz został wykonany z bloku marmuru greckiego, który pochodził z forum Nerona, natomiast pod nim znajduje się znacznie starszy ołtarz z czasów papieża Kaliksta II (1119-1124), a jeszcze niżej ołtarz Grzegorza Wielkiego (590-604). Pod posadzką znajduje się grób św. Piotra. Zejście do grobu otoczone jest balustradą wykonaną przez Stefano Maderno, do której zamocowane są świecące się na czerwono lampki.

Bezpośrednie dojście do grobu możliwe jest po uzyskaniu pozwolenia z Ufficio Scavi. Informację na temat wejścia do podziemi bazyliki oraz grobu św. Piotra możemy odnaleźć tutaj. Istnieje również możliwość odwiedzin wirtualnych dzięki watykańskiej stronie Nekropolie Watykanu. Odwiedzając to miejsce możemy zobaczyć Nekropolię istniejącą tutaj ponad dwa tysiące lat temu. Znajduje się tutaj również miejsce w którym pochowany został św. Piotr po męczeńskiej śmierci w Cyrku Nerona w 67 r n.e. Powstała w czasach Konstantyna Wielkiego bazylika została tak zaprojektowana by grób znalazł się dokładnie pod jej ołtarzem. Potężny baldachim  – dzieło Berniniego – wznoszący się obecnie nad miejscem pochówku Piotra wykonany jest z brązu ( pochodzącego w większości z Panteonu). a wspierają go cztery spiralne kolumny. Możemy również zauważyć zdobienia w postaci herbu Urbana VIII oraz pszczół, będących herbem rodu Barberinich z którego pochodził, znany nam już papież.

Kopuła bazyliki wsparta jest na czterech gigantycznych kolumnach. W niszach kolumn możemy podziwiać rzeźby przedstawiające czterech świętych: Longinusa – dzieło Berniniego, Andrzeja brata św. Piotra, Weroniki (która otarła twarz Chrystusa w drodze na Kalwarię) oraz Heleny (Matki Konstantyna). W każdej kolumnie znajdują się balkoniki, w których przechowywane są najświętsze relikwie chrześcijaństwa. Lanca Longina – która przebiła bok Jezusa, Chusta św. Weroniki oraz fragment Krzyża Świętego. Na czterech pendentywach możemy zobaczyć mozaiki przedstawiające czterech apostołów: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana oraz napis na pierścieniu głoszący

Patrząc w stronę prezbiterium widzimy kompozycję zaprojektowaną przez Berniniego. Wykonana ona została w 1665 roku. Najbardziej widocznym elementem, który od razu rzuca się w oczy jest witraż oraz znajdujący się poniżej tron. Przez witraż, ze znajdującą się w jego centrum białą gołębicą, wpadają do wnętrza kolorowe promienie słoneczne co symbolizować ma tchnienie Ducha Świętego.

Poniżej widzimy brązowy tron Piotra. Wewnątrz niego skrywa się tron drewniany, który zgodnie z tradycją przypisywany jest właśnie temu apostołowi. Marmurowe postacie po bokach symbolizują czterech ojców kościoła. Dwóch wschodnich – bez nakryć głowy – Anastazego i Jana Chryzostoma oraz dwóch zachodnich Augustyna i Ambrożego. Po obu stronach bazyliki znajdują się kaplice boczne. Jedna z bardziej okazałych to kaplica  św. Sakramentu, której złocone cyborium zaprojektowane zostało przez Berniniego. Kaplica jest ona od nawy głównej metalową kratą zaprojektowaną przez Antonio Borromini’ego. Pozostałe to Capella Gregorian. Ciekawostką może być fakt, że w wydzielonej obecnie części  dla spowiadających się odbywały się obrady doboru Watykańskiego I (1869-1870). Kolejną kaplicą jest Kaplica Michała Archanioła. Po drugiej stronie odnajdziemy kaplicę Capella della Colonna, gdzie pod ołtarzem znajdują się relikwie św. Leona Wielkiego. Nieco dalej znajduje się ogromny posąg Aleksandra VII, dzieło Berniniego. Nieco dalej znajduje się kaplica Capella Clementina z relikwiamy Grzegorza Wielkiego. Idąc dalej możemy zauważyć pomnik Innocentego XI, na którego urnie grobowej znajduje się relief przedstawiający obronę Wiednia przez Jana III Sobieskiego w 1683 r. W Capella del Oro, czyli Kaplicy Złotej odnajdziemy kolejne działo wg. projektu Berniniego, czyli znajdujące się obok organów stelle. Przy wejściu do Kaplicy Capella della Presentazione możemy odnaleźć herb Jana Pawła II – Totus Tuus, a nad wejściem do pomieszczenia znajduje się pomnik Marii Klementyny Sobieskiej wnuczki Jana III Sobieskiego, noszącej tytuł królowej Brytanii i Irlandii. Co ciekawe wątek Sobieskich przewija się w historii Rzymu i papiestwa, a dokładniej słynnej królowej Marysieńki, żony Jana III Sobieskiego. Otóż nuncjusz apostolcki Antonio Pignatelli był bardzo dobrze znany królowej, jeszcze z czasów rozwodu z podczaszym królewskim Janem Zamoyskim, który potrzebny był jej aby wejść w związek z Janem III Sobieskim. Plotka głosi, że przyszłą królową łączyło z nuncjuszem coś więcej niż tylko znajomość. Koniec końców Antonio Pignatelli został papieżem Innocentym XII a Maria Kazimiera, królową Marysieńką. Po śmierci króla, na zaproszenie papieża królowa przybyła do Rzymu. Początkowo zamieszkała wraz ze swoim dworem w Palazzo Odescalchi. A nie był to dwór byle jaki. Liczył 260 osób a sam pałac strzeżony był przez 12 osobową wartę honorową. Królowa Marysieńka znana traktowana była w Rzymie z wielkimi honorami a u papieża cieszyła się też niemałymi względami. Kiedy skończył się majątek królowej, udała się do Francji gdzie zmarła w 1716 r. Pochowana została na Wawelu obok Jana III Sobieskiego.

Mijając boczne nawy katedry odnajdujemy liczne posągi papieży. Jednym z nich jest posąg papieża Aleksandra VII. To właśnie w jego czasach powstawał Plac św. Piotr. Ciekawostką może być fakt, że wydał on w roku 1664 bullę papieską potępiającą między innymi Kopernika. Kierując się ku wejściu do katedry docieramy do zakrystii. Nad wejściem do niej góruje pomnik papieża Piusa VIII. Wewnątrz możemy zobaczyć ciekawą tablicę na której znajduje się lista wszystkich papieży pochowanych na terenie Watykanu oraz w Grotach Watykańskich. W tej części bazyliki znajduje się również skarbiec, który możemy zwiedzić za dodatkową opłatą. Składa się on z 9 sal gdzie odnajdziemy bardzo ciekawe artefakty. Możemy zobaczyć tutaj kolumnę, która spoczywała na grobie św. Piotra, szatę liturgiczną Jana Pawła II, sarkofag z brązu papieża Sykstusa IV Della Rovere (1471 – 1484), wykonany przez florenckiego rzeźbiarza Antonia del Pollaiolo. Relikwiarze np. z  Chustą Weroniki (obecnie tylko pojemnik), grot włóczni Longinusa (z przebitego boku Chrystusa), głowę św. Sebastiana Męczennika, palec św. Piotra, czy też fragment Krzyża Chrystusa z Golgoty. Zobaczymy tutaj również  krzyż Justyniana II z VI wieku tzw. „Crux Vaticana”, cyborium wykonane przez Donatellego, oraz wiele innych cennych przedmiotów, które ocalały najazdy i grabieże Rzymu.

Mając chwilę czasu warto również odwiedzić podziemia bazyliki. Powstały one na skutek podniesienia poziomu posadzki w stosunku do pierwotnego o około 3 metry. Grób św. Piotra znajduje się głębiej. W podziemiach możemy podziwiać rzymskie mozaiki – pozostałości istniejącej tutaj Nekropolii.